ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

معرفی نسخه خطی، زندگینامه و سبک شعر مسیحی

صفحه (163 - 184)
مهین خطیب‌نیا (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1403

چکیده

زمینه و هدف: از شاعران توانمند دوره صفوی، همزمان با عصر سلطان محمد خدابنده، شاعری به نام مسیحی است که به استناد اشعارش، نخست مسیحی بوده و سپس به دین اسلام گرویده است.نسخه خطی اشعار او تاکنون، تصحیح و از منظر سبک شناسی مورد بررسی قرار نگرفته است؛ لذا هدف اصلی این پژوهش، معرفی نسخه خطی دیوان شعر، بررسی و تحلیل عناصر و مولفه های سبکی تشکیل اشعار اوست تا خوانندگان با زندگی، شخصیت و مشخصه های سبکی اشعار او درحوزه های زبانی، ادبی و فکری آشنا شوند.

روش ها: پژوهش پیش رو، مطالعه نظری و با شیوه کتابخانه ای و روش تحلیلی_توصیفی انجام شده است. جامعه مورد مطالعه، نسخه خطی دیوان اشعار مسیحی با بیش از 1130 بیت شعر، به شماره 3-4953 موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی است.

یافته ها: مسیحی تحت تاثیر عوامل سیاسی، اجتماعیِ عصرِ خود از اوزان آرام و عاشقانه هزج، اوزان شورانگیز و پرجذبه عرفانی رمل و اوزان نرم و سنگین در معنای گله و شکایت بیشترین استفاده را داشته، ردیف ها ساده، مفرد و بیشتر فعلی است. واژه های عربی برعکس واژه های کهن فارسی، بسامد بالایی دارد؛ در سطح ادبی، انواع تشبیه و استعاره، ایهام، تصدیر و تکرار مشخصه سبکی هستند؛ از نظر فکری نیز مضامین عاشقانه، تعلیمی و عرفانی مشهود و متمایز است.

نتیجه گیری: بررسی نسخه خطی دیوان مسیحی نشان داد، شاعر در سه حوزه زبانی، ادبی و فکری تحت تاثیر سبک عراقی و با اوزان متنوع، ردیف و قافیه، اشعار خود را موسیقایی و آهنگین کرده است. بسامد بالای واژه های مرتبط با دین مسیحیت از ویژگیهای لغوی و تصویرآفرینی در قالب صورخیال و سایر آرایه های ادبی چون تلمیح، ارسال المثل، ایهام و مضامین رندانه و موضوعات عاشقانه، عارفانه و تعلیمی، از ویژگیهای غالب اشعار مسیحی است.

کلمات کلیدی
مسیحی , نسخه خطی , شعر , زندگی-نامه , سبک شناسی

• آژند، یعقوب.(١٣٨٠ ). تاریخ ایران دوره صفوی. تهران: نشر جامی. صص32-44.
• ارژنگ، غلامرضا.(1374). دستور زبان امروز. تهران: نشر قطره، ص143.
• پورنامداریان، تقی.(1386). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص73.
• داد، سیما.(1380). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: نشر مروارید، ص211.
• درایتی، مصطفی.(۱۳۸۹). فهرستوارۀ دستنوشته های ایران. جلد پنجم. تهران: نشر موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• سجودی، فرزان.(1387). نشانه شناسی کاربردی. ویراست دوم. تهران: نشر علم، ص15.
• شفقت، شفیع الله. مستعلی پارسا، غلامرضا.(1403). بررسی سبک شناسانه غزلهای ملک الشعرا قاری عبدالله. نشریه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی، شماره95، سال17،ص187.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1398). موسیقی شعر. تهران: نشر آگه، صص51-112-116-128-392.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1399). صور خیال. تهران: نشر آگاه، صص59-73.
• شمیسا، سیروس.(1370). بیان. تهران: نشر فردوس، ص142.
• شمیسا، سیروس.(1372).کلیات سبک شناسی. تهران: نشر فردوس، صص153-158.
• صابری، علی.(1391). صنعت تکرار و انواع کاربردهای آن در بدیع. فصلنامه پژوهش ادبی، شماره27، صص38-51.
• ضیمران، محمد.(1383). درآمدی بر نشانه شناسی هنر. تهران: نشر قصه، ص7.
• طاهباز، سیروس.(1368). درباره شعر و شاعری از مجموعه آثار نیما یوشیج. جلد1،تهران: نشر دفترهای زمانه، ص103.
• علوی مقدم، محمد؛ اشرف زاده، رضا.(1379). معانی و بیان. تهران: نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، صص133-117.
• فتوحی، محمود.(1391). سبک شناسی.تهران: نشر سخن، ص251.
• فرشیدورد، خسرو.(1382). درباره ادبیات و نقد ادبی. جلد2،تهران: نشر امیرکبیر، ص381.
• فروزنده، مسعود؛ بنی طالبی، امین.(1394). ارتباط کاربرد واژه با نگرش شاعردر ویس و رامین. نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره38، سال18، ص291.
• معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی. تهران: نشر امیرکبیر.
• میرشکاری، جواد.(1396). فرهنگ واژه های مصوب فرهنگستان. تهران: نشر فرهنگستان ادب فارسی، ذیل سرواژه « واژه».
• میرصادقی، میمنت.(1385). واژه نامه هنر شاعری. تهران: نشر کتاب مهناز، صص107-302.
• ناتل خانلری، پرویز.(1373). وزن شعر فارسی. تهران: نشر توس. ص47.
• نسخه خطی دیوان اشعار مسیحی. دیوان موجود در مشهد رضوی.شماره3-4953. کتابت1027 ه.ق.
• نورگوا، نینا.(1394). فرهنگ سبک شناسی، ترجمه احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمندفر، تهران: نشر مروارید، ص96.
• نیکوبخت، ناصر.(1394). بررسی نقش موسیقیایی قافیه در غزل محمدعلی بهمنی. فصلنامه علمی-تخصصی در دری. شماره16، صص49-60.
• وحیدیان کامکار، تقی.(1375). فرهنگ نام آوایی فارسی. مشهد: نشر دانشگاه فردوسی، صص28-30.
• همایی، جلال الدین.(1361). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر توس، ص70.